Llogaritja astronomike dhe caktimi i fillimit dhe mbarimit të agjërimit

Dr.Jusuf el-Kardavi

 

Llogaritja astronomike dhe caktimi i fillimit dhe mbarimit të agjërimit

 

PYETJA:Unë besoj se edhe ju bashk me ne, me keqardhje e pritni atë që ndodh një apo dy herë në vit, gjegjësisht sa herë që vjen muaji i ramazanit të cilin e obligoi Allahu të agjërohet, dhe muaji Sheval dita e parë të të cilit është dita a parë e fitër Bajramit.

Me rastin e këtyre dy ndodhive madhështore të cilat do të duhej t’i bashkonin muslimanët, pra të unjisohet agjërimi i tyre kur do të agjërojnë dhe do të unjisohej koha e mbarimit të agjërimit, gjegjësisht ata do ta fillonin agjërimin dhe do ta festonin bajramin së bashku, shohim se ndodh e kundërta, pra kemi mospajtime në përcaktimin e fillimit të muajit dhe përfundimit të tij.Bile, kjo ndodh edhe në mes vendeve fqinje, saqë disa herë dallimi i përcaktimit të këtyre termineve arrinë deri në tre ditë.

Disa herë, ka ndodhur që edhe në vendin e njejtë, fjala vjen perendimin arab, kemi shumë dallime mes veti me rastin e fillimit dhe mbarimit të Ramazanit duke ndjekur kështu dallimin e vendeve Islame dhe arabe në këtë drejtim.

Disa nga ne agjëruan sipas llogaritjes së Arabisë Saudite dhe disa vendeve të gjirit në lindje, kurse disa tjerë agjërimin e filluan në ditën vijuese sipas fqinjëve tanë në Algjeri dhe Tunis në perëndim, ndërkaq pjesa dërmuese e njerëzve agjëruan në ditën e tretë sipas komunikatës së organeve kompetente fetare në vendin tonë.

Kjo ndodhi edhe një vit tjetër me rastin e mbarimit të Ramazanit dhe fillimin e muajit Sheval, apo ditën e parë të bajramit, ashtu që disa nga ne bajramin e bëmë para, kurse disa tjerë pas dy ditësh!

Për atë, a është e pranueshme që muslimanët të dallojnë deri në këtë shkallë?

Poashtu, pse muslimanët nuk bazohen në llogaritjen astronomike e cila ka shkuar shumë largë në kohën tonë saqë njeriu arriti të ngjitet bile deri në hënë.Për atë, a thua është i pa aftë-me diturinë që ia dha Allahu- ta dijë se a ka lindur hëna e re apo jo?

Disa laik këtë e përdorin si argument për ta akuzuar Islamin si të pa aftë për t’iu përgjigjur kërkesave të kohës, ndërkaq disa nga ata që janë më të matur, këtë paaftësi dhe prapambeturi ua atribuojnë atyre që thirren në emër të Islamit të përfaqësuar nga dijetarët dhe universitetet  e sheriatit dhe fesë.

Për atë pyes, a thua vallë është mbyllur dera e diskutimit për këtë çështje sepse hadithi potencon:”Agjëroni kur ta shihni hënën e re dhe përfundoni agjërimin kur ta shihni hënën e re”, pra fillimin dhe mbarimin e agjërimit e lidhi me pamjen e hënës e jo me llogaritjen, apo kjo çështje mund të diskutohet në dritë të argumenteve shkencore?

Kërkojmë që të na ndriçoni këtë çështje me atë që u ka begatuar Allahu, larg konzervatizmit dhe joprofesionalizmit.Allahu ua zgjatë jetën që të jeni në shërbim të fesë dhe ngritjes fetaro-arsimore të muslimanëve.

 

SH.F.

RABAT-MAROKO.

 

 

PËRGJIGJA:

 

Falenderimi i plotë i takon Allahut, shpëtimi dhe përshëndetjet qofshin mbi të dërguarin e Allahut.

Problemin e caktimit të fillimit të muajit sipas llogaritjes astronomike, e shqyrtova në dy libra të mia:”Fikhus-sijam”(Të kuptuarit e agjërimit), dhe “Kejfe netea’mel me’a es-sunneti en-nebevijje”(Si të bashkëveprojmë me sunetin).

Në librin e parë sqarova se sheriati i shkëlqyeshëm Islam e obligoi agjërimin në muaj hënor, për caktimin e fillimit të të cilit është aprovuar mjeti natyror që është në disponim të gjithë umetit-popullatës dhe që nuk është i ndërlikuar e konfuz.Atëbotë popullata muslimane ka qenë analfabete, nuk ka ditur të shkruaj dhe të llogaris.Ky mjet ka qenë të pamurit e hënës me sy.

Transmentohet prej Ebu Hurejres se i dërguari i Allahut s.a.v.s. ka thënë:”Agjëroni kur ta shihni hënën e re, dhe mbaroni me të kur ta shihni hënën e re.E nëse është vrerët, atëherë plotësonie muajin Sha’ban tridhjetë ditë”[1].

Transmentohet prej Ibn Omerit se i dërguari i Allahut s.a.v.s. e ka përmendur ramazanin dhe ka thënë:”Mos agjëroni derisa nuk e shihni hënën e re, dhe mos e mbaroni derisa ta shihni përsëri hënën e re, e nëse moti është me vranësi, atëherë llogaritni”[2].

Kjo ka qenë mëshirë për popullatën muslimane sepse Allahu x.sh. nuk e angazhoi që të llogaris derisa ajo nuk e njeh këtë shkathtësi, e sikur të ishte angazhuar të bëjë diçka të këtillë, atëherë muslimanët do t’i imitonin tjerët, si ithtarët e librit apo tjerë që nuk janë musliman.

 

TRE MËNYRA PËR CAKTIMIN E FILLIMIT TË MUAJIT TË RAMAZANIT:

 

Hadithet autentike kanë konfirmuar se fillimi i muajit të Ramazanit, konstatohet përmes njërës nga tre mënyrat vijuese:

1-Të pamurit e hënës së re.

2-Plotësimin e muajit Shaban tredhjetë ditë.

3-Llogaritjen për hënën e re.

 

Për sa i përket të pamurit, juristët islamë nuk janë unanim për atë se a i referohet të pamurit të një personi të drejtë, apo të pamurit të dy personave të drejtë apo bëhet fjalë për të pamurit e një grupi të madh njerëzish?

Së këndejmi, ata që thonë se pranohet dëshmia e një personi të drejtë për të pamurit e hënës së re, e kanë marrur për argument hadithin e Ibn Omerit, i cili thotë:Dolën njerëzit ta shohin hënën e re, ndërkaq unë e lajmërova të dërguarin e Allahut s.a.v.s. se e pashë hënën e re.I dërguari i Allahut s.a.v.s. agjëroi dhe i urdhëroi muslimanët të agjërojnë[3].Poashtu, ata e kanë marrur për argument edhe hadithin e malësorit i cili dëshmoi para të dërguarit të Allahut s.a.v.s. se e ka parë hënën e re, e i dërguari i Allahut s.a.v.s. e urdhëroi Bilalin që t’i lajmëroi muslimanët “që të falin teravi dhe të agjërojnë”[4].Mirëpo, për zinxhirin e transmentuesve të këtij transmentimi ka vërejtje.Poashtu, ata thonë:Caktimi i fillimit të Ramazanit me dëshminë e një personi të drejtë, është më e rrugës për ta filluar adhurimin të agjërimit, sepse agjërimi i një dite të muajit Sha’ban është më e lehtë se mosagjërimi i një dite të Ramazanit.

Ata të cilët kushtëzojnë që dy vetë të drejtë ta shohin hënën e re, bazohen në transmentimin e Husejn ibën Harith El-Xhedelijut i cili thotë:Ligjëroi guvernatori i Mekes El-Harith ibën Hatib, i cili tha:I dërguari i Allahut s.a.v.s. na urdhëroi që ta fillojmë adhurimin kur ta shohim hënën e re, e nëse nuk e shihnim, por dëshmonin dy dëshmitar të drejtë, ne e fillonim adhurimin sipas dëshmisë së tyre[5].Poashtu, ata këtë e kanë bërë analogji edhe me dispozitat tjera të cilat konstatohen me dëshminë e dy dëshmitarëve të drejtë.

Hanefitët e kanë vënë kusht që hënën e re ta shohin një grup i madh njerëzish kur është koha e kthjelltë, ndërkaq kur ka vranësira, atëherë e kanë lejuar që të dëshmojë për parjen e hënës edhe nji person, sepse mund të ndahen mjegullat për një moment dhe ta shohë vetëm një person, por jo edhe njerëzit tjerë.Ndërkaq, nëse koha është e kthjelltë dhe nuk ka mjegulla apo ndonji pengesë tjetër që e pamundëson parjen, atëherë pse vetëm një njeri e sheh hënën e re, e jo edhe njerëzit tjerë?Për këtë kanë thënë:Patjetër duhet të lajmërojnë një grup i madh njerëzish, sepse mvetësimi i një personi me parjen e hënës nga gjithë ajo grupë e madhe njerëzish të cilët kanë synuar po të njejtën gjë, pra të pamurit e hënës, dhe duke mos ekzistuar pengesë për një gjë të tillë e duke i patur sytë si duhet, edhe pse mund të dallojnë mes vete në fuqinë e shiqimit, është evidente se personi i tillë ka gabuar[6].

Për sa i përket transmentimit të Ibën Omerit dhe malësorit, ku konfirmohet dalja e hënës me parjen e një personi, dijetari i shquar Reshid Rida, në shënimet e tij për veprën “El-Mugnij”, thotë:”Transmentimet në fjalë nuk përmendin se njerëzit kanë dalur ta shohin hënën dhe e ka parë vetëm një person.Pra, këto nuk kanë të bëjnë me problemin në fjalë, e në veçanti me Ebu Hanifen.Me këtë bien poshtë të gjitha konstatimet që janë bazuar në këto transmentime”[7].

Udhëheqësi i vendit përkatës, apo gjykatësi, kanë të drejtë të caktojnë se sa vetë do të autorizohen për ta parë hënën, por sipas mendimit më të saktë nuk ka limit të caktuar për numrin e personave[8].

Muslimanët duhet ta presin daljen e hënës së re ditën e 29 të muajit Sha’ban në perëndim të diellit; sepse ajo pa të cilën nuk mund të realizohet një detyrë, është e detyrueshme, mirëpo është detyrë kolektive, që bie nga tjerët nëse nji grup e kryen.

 

MËNYRA E DYTË:

 

Plotësimi i muajit Sha’ban tridhjetë ditë, pa marrë parasyshë a është moti i kthejlltë apo i vrerët.Kështu, nëse dalin ta shohin hënën natën e tridhjetë të muajit Sha’ban, por nuk e sheh asnji, e plotësojnë muajin Sha’ban tridhjetë ditë.

Në këtë rast caktimi i muajit Sha’ban duhet të dihet prej fillimi ashtu që të dihet nata e tridhjetë në të cilën pritet dalja e hënës së re dhe në rast se nuk shihet hëna e re, plotësohet muaji tridhjetë ditë.Mirëpo, me këtë rast bëhen lëshime, sepse interesimi për caktimin e fillimit të muajve vjen në pyetje vetëm për tre muaj: muajin e Ramazanit, sepse duhet të konstatohet fillimi i agjërimit; muajin Sheval, që të konstatohet mbarimi i agjërimit; si dhe muajin Dhu-l-Hixhe, që të konstatohet dita e Arafatit dhe ditët që pasojnë. Muslimanët dhe zyrtarët kompetentë duhet të jenë precizë në caktimin e fillimit të gjithë muajve, sepse ata mvaren nga njëri tjetri.

 

MËNYRA E TRETË:

 

Kjo bëhet duke i llogaritur fazat e hënës kur ka vranësira, apo siqë shprehet edhe hadithi:”e nëse nuk e shihni”, apo “nëse ka mjegulla”, pra ka ndonji pengesë që e pamundëson parjen e hënës së re. Në disa transmentime të sakta, në mes të cilave është edhe transmentimi i Malikut prej Nafiut e ky prej Ibën Omerit, i cili është zinxhir i artë dhe zinxhiri më i saktë sipas Buharijut, qëndron:”Nëse nuk mund ta shihni, atëherë llogaritni”.Por, ç’nënkupton thënia:”Llogaritni”?

Imam Neveviju në veprën e tij “El-Mexhmu’ë”, thotë:”Ahmed ibën Hanbeli dhe një grup i vogël thonë:Kjo do të thotë ngushtonie dhe llogaritnie atë nën mjegulla.Sipas tyre fjala “kadire” do të thotë “dajeka”(të ngushtosh), për atë edhe e kanë obliguar agjërimin edhe natën kur ka mjegulla.

Mutarrif ibën Abdullah, i cili është prej pasardhësve të njohur të sahabeve, Ebu-l-A’bass ibën Surejxh, i cili është prej juristëve të njohur të shkollës juridike Shafiite, Ibën Kutejbe dhe tjerë, thonë se kjo do të thotë:Llogaritnie hënën e re sipas fazave të saj.

Ebu Hanife, Shafiju dhe pjesa dërmuese e dijetarëve të më hershëm dhe të vonshëm, kanë thënë se me këtë aludohet në llogaritjen e afatit kohor prej tredhjetë ditë.

Pjesa dërmuese e dijetarëve u bazuan në transmentimet që i përmendëm, të cilat janë të sakta dhe të qarta:”Plotësonie afatin tredhjetë ditë”, “llogaritnie atë të jetë tredhjetë ditë”, që në fakt e sqarojnë transmentimin e përgjithësuar:”Llogaritni për të”[9].

Mirëpo, dijetari i shquar Ebu-l-Abas ibën Surejxh nuk i ka lidhur transmentimet me njëri-tjetrin, por Ibën Arebiju përcjell prej tyre të ketë thënë:Thënia “Llogaritni”, u drejtohet atyre që i dalloi Allahu me këtë njohuri, ndërkaq thënia:”Plotësonie afatin”, u drejtohet masës së gjërë[10].

Kjo dhe ndryshimi i mesazhit konform ndryshimit të rrethanave, është i mundshëm, dhe kjo është bazë për ndryshimin e qëndrimeve(fetvasë) mvarsisht prej ndryshimit të kohës, vendit dhe rrethanave.

Imam Neveviju në veprën El-Mexhmu’ë, thotë:”Ata që thonë të llogariten fazat, u demantohet mendimi me thënien e të dërguarit të Allahut s.a.v.s. të transmentuar në dy koleksionet e sakta të haditheve(Sahihajn):”Ne jemi popull analfabet, nuk shkruajmë dhe nuk llogarisim….”.

Poashtu, ata kanë thënë:Sikur të obligoheshin njerëzit të llogarisin, kjo do t’i vente në pozitë të pa lakmueshme, sepse llogaritjen e kanë ditur vetëm nji numër i kufizuar njerëzish në vendet e mëdha”[11].

Për sa i përket hadithit në të cilin u bazua imam Neveviju, ai nuk mund të merret si argument për çështjen përkatëse sepse flet për realitetin e popullatës në kohën e dërgimit të Muhamedit s.a.v.s. për pejgamber.Mirëpo, analfabetizmi nuk është i pandashëm e as i patjetërsueshëm, bile i dërguari i Allahut s.a.v.s. u mundua që ta nxjerr popullatën muslimane nga analfabetizmi duke ua mësuar shkrimin.Ai këtë e filloi që në luftën e Bedrit.Për atë, nuk është e ndaluar që popullata muslimane të arrijë në kohëra kur do të dijë të shkruaj dhe të llogaris.

Llogaritja shkencore astronomike, të cilën e njohën muslimanët në epokën e lulëzimit të civilizimit të tyre, e që në kohën tonë arriti një shkallë të lartë të zhvillimit saqë ua mundësoi njerëzve të ngjiten edhe në hënë, nuk ka të bëjë me astrologjinë apo parashikimin e fatit sipas yjeve, që fetarisht është e ndaluar.

Për sa i përket konstatimit tjetër të imam Nevevijut, gjegjësisht asaj se llogaritjen e njohin vetëm disa njerëz të caktuar në vendet e mëdha, duhet cekur se kjo mund të jetë e vërtetë për kohën e tij, mirëpo kjo nuk mund të jetë e saktë për kohën tonë kur kozmosi studiohet në universitete të ndryshme dhe në shërbim të tij janë instrumente dhe observatoriume shumë precize.Sot më veç është e njohur në përmasa botërore se mundësia e gabimit në llogaritjet e sotme  shkencore astronomike janë në përpjestim 1:100000!!

Poashtu, sot vendet e mëdha dhe të vogla janë afruar dhe duken si të jenë një vend, bile edhe vetë bota është bërë, si që thuhet, “fshat i madh”!Transmentimi i lajmit prej një vendi në vendin tjetër, prej lindjes në perëndim dhe anasjelltas, zgjat vetëm disa sekonda.

Juristi i shkollës juridike Shafiite, Ebu-l-Abas ibën Surejxh, është i mendimit se ai që e din llogaritjen dhe fazat e hënës, nëse e konstaton se nesër fillon Ramazani, obligohet të agjërojë, sepse ai e ka konstatuar fillimin e muajit me argument, e me këtë i ngjanë konstatimit që bëhet konform dëshmive. Këtë e mbështeti gjykatësi Ebu Tajjib, sepse metoda e këtillë është një nga shkaqet të cilat e bindën atë, dhe me këtë i ngjanë sikur të lajmërohej nga një njeri i besueshëm se e ka parë hënën e re. Disa tjerë kanë thënë:Agjërimi i personit në fjalë është valid, por nuk është i domosdoshëm për të.Kurse disa tjerë e kanë lejuar që të pasohet nga ata që kanë besim në të[12].

Disa dijetarë të shquar të kohës sonë, e kanë mbështetur qëndrimin për konstatimin e lindjes së hënës së re sipas llogaritjes së prerë shkencore astronomike.Përkitazi me këtë, muhadithi i shquar Ahmed Muhamed Shakir, Allahu e mëshiroftë, e shkroi traktatin : “Fillimi i muajve arab, a lejohet fetarisht të bëhet caktimi i fillimit të tyre sipas llogaritjes astronomike?”.Ne do ta shënojmë mendimin e tij gjërësisht.

Këtë mendim, në kohën e tonë, e mbështet edhe juristi i madh Mustafa Ez-Zerka, Allahu e mëshiroftë.

Nga ajo që na është transmentuar, shihet se dijetarët e kanë refuzuar prej astronomisë atë që quhet “astrologji” apo “parashikim sipas yjeve”, gjegjësisht shkathësi këto që pretendojnë profetizimin e disa gjërave përmes yjeve, gjë që është krejt e pa bazë.Mu kësaj i referohet hadithi të cilin e transmenton Ebu Davudi dhe tjerë prej Ibën Abasit e ky të atribuar të dërguarit të Allahut:”Kush mëson diçka nga yjet, ai ka mësuar një degë të magjisë”[13].

Dijetari i shquar Ibën Dekik El-I’d thotë:”Unë them se nuk mund të bazohemi në llogaritje për konstatimin e fillimit të agjërimit në bazë të asaj që e shohin astrologët se hëna barazohet me diellin, sepse ata mund ta konstatojnë sipas llogaritjes nji apo dy ditë para kohe, gjë që nuk ndodh kur hëna shihet me sy. Miratimi i kësaj mënyre nënkupton shpikjen e dispozitave të cilat nuk i ka legjitimuar Allahu.Mirëpo, nëse llogaria dëshmon se hëna e re ka lindur, ashtu që mund të shihet me sy, por ka ndonji pengesë që e pamundëson parjen, fjala vjen si  mjegullat, kjo determinon obligueshmërinë e agjërimit sepse shkaku legjitim është prezent”.

Në këtë, Ibën Haxheri shtoi:”Mirëpo, pranimi i kësaj mvaret nga sinqeriteti i lajmëruesit, e ne nuk mund të themi se është i sinqertë pa mos e parë, ndërkaq faktet flasin se ai nuk e ka parë hënën me sy, për atë edhe nuk merret parasyshë fjala e tij.Allahu e do më së miri”[14].

Por, astronomia bashkëkohore e realizon parjen përmes instrumenteve dhe llogarisë të sigurtë matematikore.Disa dijetarë islamë gabojnë shumë kur mendojnë se llogaritje astronomike është llogaritja e përpiluesve të takvimeve dhe rezultateve të cilat botohen dhe u ndahen njerëzve ku shënohen kohët e namazeve, fillimi dhe mbarimi i muajve të hënës.Këto takvime u atribuohen njerëzve të ndryshëm të cilët si zakonisht bazohen në librat e vjetra dhe kohët përkatëse i kopjojnë prej këtyre librave.

Është e ditur se këto takvime dallojnë mes veti, sepse disa e llogarisin muajin Sha’ban 29 ditë, kurse disa tjerë e llogarisin 30 ditë.Kjo ndodh edhe me muajin Ramazan dhe Dhu-l-Ka’de etj.

Për shkak të këtyre dallimeve, ata i kanë refuzuar të gjitha takvimet sepse nuk bazohen në llogaritje të sigurta, sepse llogaritjet e sigurta nuk janë kontradiktore mes veti.

Kjo që e thonë, pa dyshim është e saktë, mirëpo këto takvime nuk janë llogaritja shkencore astronomike në të cilën aludojmë ne.

Ajo në të cilën aludojmë ne janë rezultatet të cilat i konstaton astronomia bashkëkohore e cila bazohet në metodën eksperimentale dhe empirike, shkencë e cila posedon aq potencial shkencor dhe praktik “teknologjik”, saqë ia mundësoi njeriut të arrijë deri në hënë dhe të dërgon stacione kozmike në yjet më të largëta, poashtu mundësia e gabimit është në proporcion 1:100000. Lajmërimi për lindjen e hënës së re, është prej gjërave më të lehta të astronomisë, bile nëse këmbëngulim, mund të na lajmërojë për daljen e hënës në çdo horizont në minutën dhe sekondën e saktë.

 

PARJA E HËNËS PËR CAKTIMIN E HYRJES SË MUAJIT, MJET FLEKSIBIL PËR QËLLIM KONSTANT:

 

Në librin tim “Kejfe nete’amel me’a es-sunne”(Si të bashkëveprojmë me sunetin), iu qasa kësaj çështje me rastin e bisedës për një nga tiparet themelore të kuptuarit të sunetit, gjegjësisht dallimin ndërmjet qëllimit konstant dhe mjetit të ndryshueshëm.Këtë e ilustrova me disa shembuj, pastaj thashë:Në këtë sferë mund të futet edhe porosia e hadithit të njohur autentik:”Agjëroni kur ta shihni hënën e re, dhe mbaroni me agjërim kur ta shihni përsëri hënën e re, e nëse është vrerët, atëherë llogaritnie hënën”.Në një version tjetër qëndron:”Nëse është vrerët, atëherë plotësonie muajin Sha’ban tridhjetë ditë”.

Këtu, jursiti mund të thotë:Hadithi tregoi për qëllimin dhe e përcaktoi mjetin.

Qëllimi i hadithit është qartë i definuar, pra ta agjërojnë gjithë muajin e Ramazanit pa mos e humb asnji ditë të tij, apo të agjërojnë një ditë prej muajit tjetër, si Sha’bani apo Shevali, duke e konstatuar hyrjen e muajit apo mbarimin e tij me një mjet i cili është në disponim të gjithë njerëzve pa mos i ngarkuar dhe pa mos i vënë para vështirësive në fe.

Parja e hënës me sy, në atë kohë ka qenë mjeti i lehtë dhe në disponim të gjithë njerëzve, për këtë edhe hadithi në fjalë e përcaktoi këtë mjet, sepse sikur t’i kish angazhuar me diçka tjetër, si që është llogaritja astronomike, ndërsa popullata muslimane atëbotë ka qenë analfabete dhe nuk ka ditur të llogarisë, do ti ngarkonte me diçka që s’mund ta përballojnë, ndërsa Allahu don që t’ua lehtësojë njerëzve e nuk don t’ua vështirësojë. I dërguari i Allahut s.a.v.s. për vete ka thënë:”Allahu më ka dërguar  mësues për të lehtësuar, e nuk më ka dërguar për skajshmëri”[15].

Për këtë, nëse ka një mjet tjetër më adekuat për realizimin e këtij qëllimi, dhe i cili do të jetë më larg gabimit, hamendjes dhe jo precizitetit në konstatimin e fillimit të muajit, do të jetë i mundshëm dhe i lehtë e jo i rëndë për tu arritur, as mbi mundësitë e popullatës, dhe nga ana tjetër do të ketë edhe ekspertë të astronomisë, gjeologjisë dhe fizikës në rang botëror dhe shkenca ka arritur në shkallë të lartë saqë ia ka mundësuar njeriut të ngjitet edhe në hënë, të zbret në sipërfaqen e saj, ta vëzhgojë tokën e saj dhe të marrë me vete mostra prej dheut dhe gurëve të saj, atëherë pse ne të kufizohemi në mjetin, i cili nuk është qëllim në vete, e ta neglizhojmë qëllimin të cilin e synoi hadithi?!

Hadithi e konstatoi fillimin e muajit sipas lajmërimit të një apo dy personave të cilët thonë se e kanë parë hënën e re me sy, sepse ky ka qenë mjeti adekuat dhe i mundshëm për nivelin e popullatës, atëherë a është e logjikshme që të mohojë një mjet i cili nuk gabon, apo hamendet apo mashtron? Mjet, i cili e ka arritur gradën e sigurisë së prerë, mjet i cili mund të jetë bazë që t’i referohen atij gjithë muslimanët në lindje e perëndim, e me këtë do t’i jepej fund mospajtimit të përhershëm dhe dallimit përkitazi me agjërimin, mbarimin e tij dhe festat, dallim ky që në mes disa vendeve arrinë deri në tre ditë, gjë që nuk pranohet dhe nuk është e kapshme as sipas logjikës shkencore e as sipas asaj fetare, sepse është e sigurtë se njëri nga terminet në fjalë është i saktë kurse tjerët gabim, pa asnji diskutim.

Llogaritja e prerë astronomike, sot është mjet për konstatimin e fillimit të muajve lunar dhe ky mjet duhet të pranohet konform “analogjisë prioritare”, gjegjësisht pasi suneti na ka legjitimuar të bazohemi në një mjet më të ulët, i cili  karakterizohet me dyshim dhe vlerësim jo të sigurt, pra në të shiquarit, nuk mund të refuzojë një mjet tjetër më të lartë dhe më të kompletuar e më të sigurtë për realizimin e qëllimit.

Mënyrë për ta nxjerrë popullatën nga mospajtimi i madh në caktimin e fillimit dhe mbarimit të agjërimit si dhe festave, si dhe të bëhet unjisimi i popullatës në ritualet dhe adhurimet e tij të cilat janë të lidhura për çështjet më specifike të fesë dhe më intime të jetës dhe qenësisë së tij shpirtërore, është llogaritja e sigurtë dhe e prerë.

Kjo dhe hadithologu i shquar prof.Ahmed Shakir, Allahu e mëshiroftë, ka trasuar një rrugë tjetër përkitazi me këtë çështje.Ai ka pohuar caktimin e fillimit të muajve lunar sipas llogaritjes astronomike, nisur nga fakti se miratimi i parjes së hënës, ka arsye të qartë që e potencon suneti, e që sot më nuk ekziston, për atë edhe edhe sot nuk ka pse të ekzistojë pasoja, sepse është e ditur se dispozita mvaret nga ekzistimi i shkakut të saj.

E shoh të arsyeshme që t’i përmendi tekstualisht fjalët e prof.Ahmed Shakirit, sepse janë të fuqishme dhe domethënëse. Profesori, Allahu  mëshiroftë, në traktatin e tij “Evailu esh-shuhur el-a’rabijje”, thotë:

”Nuk ka dyshim se arabët para Islamit dhe në vigjiljë të Islamit, nuk i njihnin shkenctarisht dhe si duhet disciplinat astronomike. Ata ishin popull analfabet, nuk shkruanin dhe nuk llogaritnin, bile edhe disa prej tyre që thirreshin se dijnë diçka, dijnë vetëm disa parime apo gjëra sipërfaqësore të cilat i kanë mësuar nga vëzhgimi dhe analizat, apo nga të dëgjuarit dhe lajmet.Këto llogaritje nuk janë bazuar në parime matematikore, as në argumente të prera të cilat u referohen premisave të sigurta parimore.Nisur nga kjo, i dërguari i Allahut s.a.v.s. referencë të caktimit të fillimit të muajit në ibadetin e tyre e bëri mjetin që është i prerë dhe i dukshëm dhe që është i mundshëm për të gjithë, apo për pjesën dërmuese.Pra, bëhet fjalë për parjen e hënës së re me sy, sepse kjo është më e saktë dhe më precize për kohët e ritualeve dhe adhurimeve të tyre. Poashtu, ky mjet ishte ai që arrinte shkallën e sigurisë dhe bindjes sipas standardeve të tyre. Allahu nuk e ngarkon asnji përtej mundësive të tij.

Nuk do të ishte kompatibile me urtësinë e fesë që caktimi i daljes së hënës së re të bëhet sipas llogaritjes dhe astronomisë, sepse ata nuk dinin kurgjë nga kjo fushë, e poashtu nji pjesë e madhe e tyre jetonin në fshatra të largët ku lajmet e qyteteve disa herë arrinin në termine të afërta e disa herë në termine të largëta. Për këtë, sikur atyre t’u ishte obliguar llogaria dhe kozmosi, kjo do t’i vente në pozitë të pa lakmueshme dhe këtë do ta dinin vetëm nji pjesë e vogël e fshatarve nëse rastësisht kishin dëgjuar diçka.Banorët e qyteteve këtë e dinin duke i imituar disa astrolog, të cilët ishin prej ithtarëve të librit.

Pas kësaj muslimanët çliruan vende të shumta, e zotëruan shkencën dhe u zgjeruan në  disciplina të ndryshme shkencore, i përkthyen veprat shkencore të të parëve, u thelluan në shkencë dhe zbuluan shumë fshehtësi shkencore e ua transmentuan gjeneratave të ardhshme. Prej këtyre shkencave janë edhe astronomia dhe llogaria e yjeve.

Pjesa dërmuese e juristëve islamë dhe hadithologëve nuk e njihnin astronominë, apo i dinin vetëm disa parime të saj, ndërkaq disa prej tyre apo pjesa dërmuese e tyre, nuk kishin besim në ata që e njihnin astronominë, bile disa dijetarë, ata që merreshin me astronomi, i etiketonin si të devijuar dhe shpikës të risive, duke menduar se përmes këtyre diturive, autorët përkatës, pretendonin se e dinë të fshehtën-gajbin.Disa prej tyre realisht pretendonin diçka të tillë, e me këtë, e dëmtoi edhe veten edhe diturinë.

Juristët justifikohen, po edhe ata juristë dhe dijetarë që e njihnin astronominë, nuk kishin mundësi ta konfirmojë qëndrimin e saktë të saj ndaj fesë dhe të drejtës islame, por folnin për këtë shkencë me një dozë treme.

Kështu kanë vepruar ata, sepse shkencat astronomike nuk kanë qenë të popullarizuara sikur që kanë qenë shkencat fetare, poashtu parimet e saj nuk kanë qenë decide te shkencetarët.

Sheriati i famshëm islam, do të mbetet përgjithmonë, derisa të lejojë Allahu të përfundojë jeta në këtë botë.Sheriati islam është ligj për gjithë popujt dhe për të gjitha kohërat, për këtë edhe në tekstet e Kur’anit dhe Sunetit, hasim sinjale precize për çështjet që paraqiten në kohë të ndryshme, e kur dëshmohet vërtetësia e saj, komentohet dhe kuptohet, edhe nëse e kanë komentuar dijetarët klasikë në mënyrë jo të drejtë.

Hadithet e sakta udhëzuan në çështjen për të cilën jemi duke debatuar.Buhariu transmenton prej hadithit të Ibën Omerit e ky prej të dërguarit të Allahut s.a.v.s. se ka thënë:”Ne jemi popull analfabet, nuk shkruajmë dhe nuk llogarisim, muaji është kaq dhe kaq…”, ka për qëllim një herë 29 ditë e një herë 30 ditë[16], poashtu edhe Maliku në veprën El-Muvetta[17], Buhariu dhe Muslimi e transmentojnë në versionin:”Muaji ka njëzet e nëntë ditë, për atë mos agjëroni derisa ta shihni hënën e re dhe mos përfundoni së agjëruari derisa nuk e shihni përsëri hënën e re.E nëse është vrerët, atëherë llogaritnie hënën”.

Dijetarët tanë të mëhershëm ia qëlluan komentimit të hadithit, por ata gabuan në shkoqitjen e tij.Fjalë më të kompletuara në këtë drejtim ka thënë Ibën Haxheri[18], i cili thotë:”Me llogaritjen këtu aludohet në llogaritjen e yjeve, ndërkaq ata për këtë dinin shumë pakë.Nisur nga kjo, urdhërimi i agjërimit dhe gjërave tjera, u lidh për parjen me sy, me qëllim që mos të vehen në pozitë të pa lakmueshme.Kjo dispozitë vazhdoi të vlejë për agjërimin, edhe nëse paraqiten njerëz që e njohin këtë problematikë. Bile, në shiqim të parë, konteksti e mohon lidhjen e dispozitës për llogarinë esenciale. Këtë e sqarojnë fjalët e të dërguarit të Allahut në hadithin e kaluar:”E nëse ju nuk mund ta shihni për shkak vranësisë, atëherë plotësonie muajin tredhjetë ditë”, e nuk tha:Pyetni llogaritësit.Urtësia e kësaj qëndron në atë se kur ka mjegulla dhe nuk mund të shihet hëna e re, atëherë njerëzit janë të barabartë në numrin e ditëve të agjërimit, e me këtë do të anuloheshin mospajtimet dhe divergjencat e tyre.Disa kanë qenë të mendimit se duhet të meret parasyshë vlerësimi i astrologëve. Këtë mendim e kanë përfaqësuar rafiditët[19], dhe është përcjellë nga disa juristë tjerë se pëlqejnë me këtë qëndrim. El-Baxhi thotë:Koncenzusi i dijetarëve të hershëm, është argument në disfavor të tyre.Ibën Bezize thotë:Ky është qëndrim i pa bazë, sepse feja ka ndaluar që njeriu të futet në astrologji, ngase astrologjia ngritet në supozime dhe paramendime.Në astrologji nuk ka gjëra të prera as relativisht të sigurta, edhe pse sikur kjo çështje të lidhej me astrologjinë, do të kufizohej tepër, sepse shumë pakë e njihnin astrologjinë”.

Ky koment është i drejtë në kuptim të asaj se duhet të merret parasyshë të parit e hënës e jo llogaritja.Mirëpo, shkoqitja më e hollësishme se, sikur të kish njohës të kësaj fushe do të vazhdonte të vlejë dispozita për agjërimin, pra vetëm validiteti i të parit me sy, është gabim, sepse urdhëri për marrjen parasyshë ekskluzivisht të të parit të hënës me sy, është lidhur për shkak të caktuar, pra për atë se popullata ka qenë “analfabete, nuk ka ditur të shkruaj dhe të llogaris”, ndërkaq shkaku mvaret nga pasoja.Për këtë, nëse popullata e flak analfabetizmin, mëson të shkruaj dhe llogaris, gjegjësisht në mesin e popullatës formohen kuadro të arsimuara që i njohin këto disciplina shkencore, dhe njerëzit, qoftë masa e gjërë qoftë elita, mund ta llogarisin fillimin e muajit në mënyrë të saktë dhe precize, si dhe mund të besojnë në këtë llogari sikur që besojnë në parjen e hënës me sy, apo edhe ma tepër, pra nëse komuniteti musliman e arrinë këtë gjendje dhe e flak analfabetizmin, atëherë duhet t’i kthehet mënyrës së sigurtë dhe të bazohen ekskluzivisht në llogaritje për caktimin e daljes së hënës së re, ndërkaq parja e hënës me sy të vinë në pyetje vetëm në pamundësi të njohjes së daljes së saj, fjala vjen si që është rast me banorët e vendeve malore apo fshatrave të largëta deri te të cilët nuk arrijnë lajmet e sakta dhe të besueshme të llogaritësve.

Nëse obligohet bazimi vetëm në llogaritje si rezultat i mosekzistimit të shkakut të ndalesës, poashtu obligohet të bazuarit në llogaritjen e vërtetë të fazave të hënës duke e përjashtuar mundësinë dhe pa mundësinë e parjes së hënës, ashtu që fillimi real i muajit do të jetë natën kur do të humbet hëna pas perëndimit të diellit, bile edhe për një moment[20].

Mendimi im që e prezentova, nuk është risi, sepse në sheriat është shumë prezente që të ndryshojë dispozita si rezultat i ndryshimit të gjendjes së personave.Këtë do ta ilustrojmë me hadithin:”Nëse është vrerët, llogaritnie hënën”, i cili është transmentuar edhe me versione tjera, në disa prej tyre qëndron:”Nëse është vrerët, plotësonie muajin tredhjetë ditë”.Kështu, dijetarët versionin e përgjithësuar:”Llogaritnie hënën”, e kanë sqaruar me versionin e përcaktuar:”plotësonie muajin”.Mirëpo një nga dijetarët e shquar të shkollës juridike shafiite, bile ka qenë dijetari më i dalluar i tyre në kohën e vetë, Ebu-l-Abbas Ahmed ibën Omer ibën Surejxh[21], ka bërë harmonizimin e të dy versioneve me atë që ua ka referuar dy rasteve të ndryshme:fjalët e të dërguarit të Allahut “llogaritni hënën”, kanë për qëllim:llogaritni hënën në bazë të fazave, e këto fjalë u drejtohen atyre që i veçoi Allahu me këto njohuri; ndërkaq fjalët e të dërguarit të Allahut:”Plotësonie muajin”, u drejtohen masës së gjërë[22].

Mendimi im është gati identik me atë të Ibën Surejxhit, me atë dallim se Ibën Surejxhi e lidhi me motin e vrerët kur nuk mund të shihet hëna me sy, për këtë edhe ua lejoi të paktëve që të bazohen në llogaritje, sepse në kohën e tij numri i atyre që kanë njohur këtë fushë ka qenë i paktë, poashtu njerëzit nuk kanë patur besim në thëniet dhe llogaritjet e tyre dhe shumë ngadalë janë transmentua lajmet në vendet tjera, nëse disa vende e kanë konstatuar fillimin e muajit. Ndërkaq mendimi im është që pa kufizime të mbështetet llogaritja e sigurtë dhe precize, poashtu kjo duhet të vlejë për gjithë njerëzit sepse transmentimi i lajmeve sot është lehtë,  ndërkaq të parët e hënës mbetet për pakicën e vogël të cilëve nuk u arrijnë lajmet, si dhe nuk ka diçka që do të bindej për njohjen e kozmosit dhe fazat e diellit dhe hënës.

Unë mendoj se vlerësimi im është më mesatar dhe më afër dispozitave të shëndosha dhe të kuptuarit të saktë të haditheve të përmendura në këtë çështje.”[23]

Këtë e tha i famshmi Shakir qysh para gjysëm shekulli, në Janar të vitit 1939.Ndërkaq astronomia nuk e kish arritur zhvillimin e sotëm ashtu që ia ka mundësuar njeriut ta lufton hapësirën, të ngjitet në hënë dhe arriti në atë shkallë preciziteti, saqë mundësia e gabimit është proporcion 1:100000!

Prof. Shakiri e shkroi këtë duke patur parasyshë se ai parasëgjithash ka qenë haditholog dhe kritik i transmentimeve, tërë jetën e kaloi në shërbim të haditheve dhe mbështetjes së sunetit pejgamberik.Pra, ky ka qenë ndjekës i vërtetë i të parëve(selefit), njeri që ka pasuar e jo që ka shpikur risi, por ai nuk e ka kuptuar tradicionalizmin si mbyllje vetëm në thëniet e të parëve tanë, por tradicionalizëm i vërtetë është që ne ta ndjekim metodologjinë e të parëve, ta kuptojmë frymën e tyre, të gjurmojmë zgjidhje për kohën tonë sikur që gjurmuan ata për kohën e vetë, ta shqyrtojmë realitetin tonë me mendjet tona e jo me mendjet e tyre duke u kapur vetëm për të vërtetat e prera të fesë, tekstet fetare të qarta dhe synimet e saj të përgjithshme.

Kjo dhe më ra në dorë një artikull i gjatë në muajin Ramazan të këtij viti (1409h) nga një profesor i nderuar[24], ku thoshte se hadithi i saktë pejgamberik:”Ne jemi popull analfabet, nuk shkruajmë dhe nuk llogarisim”, nënkupton mohimin e llogaritjes dhe jo validitetin e saj te muslimanët.

Mirëpo, sikur të ishte kjo e vërtetë, atëherë hadithi do të dëshmonte edhe për mohimin e shkrimit dhe jo validitetin e tij, sepse hadithi përmban dy gjëra të cilat i përmendi si argument për analfabetizmin e popullatës:shkrimin dhe llogaritjes.

Askush, si në të kaluarën poashtu edhe sot, nuk ka thënë se shkrimi është çështje e përbuzur apo jo e dëshiruar për popullatën, por në të kundërtën, shkrimi është i nevojshëm dhe për këtë dëshmon Kur’ani, Suneti dhe Ixhmaja(Koncenzusi).

I pari i cili filloi ta përhapë shkrimin, është i dërguari i Allahut s.a.v.s., sikur që flet për këtë jetëshkrimi i tij dhe qëndrimi i tij ndaj rrobërve të luftës së Bedrit.

Në këtë kontekst është thënë:se i dërguari i Allahut nuk na ka legalizuar veprimin sipas llogaritjes, as që na ka urdhëruar ta marrim parasyshë, por na ka urdhëruar ta marrim parasyshë parjen dhe të mbështetemi në parje për konstatimin e fillimit të muajit.

Konstatimi i këtillë është jo i drejtë për dy shkaqe:

1-Nuk është e logjikshme që i dërguari i Allahut të urdhërojë të merret parasyshë llogaritja, kur popullata ka qenë analfabete, nuk dinte të shkruaj e as të llogarisë.Për këtë, popullatës së tillë ua ofrojë atë metodë që është e përshtatshme për ata sipas vendit dhe kohës, e kjo metodë të parit e hënës me sy që ishte e mundshme për të gjithë njerëzit në atë kohë.Mirëpo, sikur të kishte një mjet tjetër më preciz, më i saktë dhe më larg gabimit e hamendjes, në sunet nuk ka diçka që e ndalon bazimin në mjetin e këtillë.

2-Është e vërtetë se suneti udhëzoi në marrjen parasyshë të llogaritjes kur ka vranësira.Këtë e transmenton Buhariu në librin e agjërimit të koleksionit të tij të saktë të haditheve “Es-Sahih” me zinxhirin e artë të transmentuesve prej Malikut, ky prej Nafiut, ky prej Ibën Omerit se i dërguari i Allahut s.a.v.s. e përmendi Ramazanin, dhe tha:”Mos agjëroni derisa nuk e shihni hënën e re, dhe mos e mbaroni agjërimin derisa nuk e shihni përsëri hënën e re, e nëse ka mjegulla, atëherë llogaritnie hënën”.

Në llogaritjen në fjalë, mund të futet edhe llogaritja e hënës për ata që kanë mundësi ta bëjnë këtë si duhet dhe të arrijnë në rezultate të sigurta.Kjo në kohën tonë ka arritur në shkallën e gjërave të sigurta,sikur që është e njohur kjo për çdo një që ka bile edhe njohuri sipërfaqësore për shkencat bashkëkohore dhe që e kupton se deri ku ka arritur njeriu, të cilit ia mësoi Allahu atë që nuk e dinte.

Që para disa vitesh thirra që të bazohemi në llogaritjen e sigurtë astronomike, së paku, për të mohuar e jo për të konstatuar me qëllim që të ngushtohet dallimi i madh që ndodh çdo vit në fillim të agjërimit dhe në ditën e parë të bajramit, dallim ky që në disa vende arrinë deri në tre ditë.Bazimi në llogaritjen për të mohuar, nënkupton që ne të vazhdojmë ta konsiderojmë konstatimin e daljes së hënës sipas parjes me sy, konform mendimit të shumicës së juristëve islamë në kohën tonë, mirëpo, nëse llogaritja e mohon mundësinë e parjes së hënës, dhe konstaton se një gjë e tillë është e pa mundshme, sepse hëna e re aspak nuk ka lindur në asnji vend të botës islame, do të obligoheshim që mos e pranojmë në asnji mënyrë dëshminë e dëshmitarëve se e kanë parë hënën e re, sepse realiteti-të cilin e pohoi matematika e sigurtë- i përgënjeshtron.Bile, në rastet e këtilla, as që kërkohet prej njerëzve të dalin ta shohin hënën e re dhe as që pranojnë gjykatat e sheriatit apo entet e çështjeve fetare e të fetvasë që dikush të dëshmon se e ka parë hënën.

Kjo është bindja ime dhe qëndrimi im për të cilin fola në leksionet, fetvatë, seminaret dhe shumë programe në media, e pastaj deshi Allahu që të njejtin mendim ta hasi detalisht të sqaruar sipas  dijetarit të shkollës juridike shafiite imam Tekijuddin Es-Subkiju (vdiq në vitin 756h), për të cilin kanë thënë se e ka arritur gradën e ixhtihadit(ekspertit që mund të japë vlerësime personale konform rregullave shkencore B.A).

Imam Subkiju në fetvatë e tij pohon se nëse llogaritja e mohon mundësinë e parjes së hënës me sy, gjykatësi obligohet që mos e pranojë dëshminë e njerëzve, dhe thotë:”Kjo, ngase llogaritja është e sigurtë(e prerë), ndërkaq dëshmia dhe lajmi janë jo të sigurta, ndërkaq jo e sigurta nuk mund ta çfuqizojë të sigurtën, e lene më t’i jepet përparësi ndaj saj”.

Ai përmend se gjykatësi duhet ta analizon dëshminë e dëshmitarëve në çfardo çështje qoftë.Nëse konstaton se praksa apo realiteti e përgënjeshtron, ai duhet ta refuzojë dëshminë e tillë, dhe thotë:”Kusht i dëshmisë është që e dëshmuara të jetë e mundshme praktikisht, teoretikisht dhe fetarisht.Për këtë, nëse llogaritja sigurisht dikton  pamundësinë, dëshmia e tillë është absurde fetarisht, sepse absurde është objekti i dëshmisë, ndërkaq feja nuk pranon absurditete.

Kurse dëshmia e dëshmitarëve, konsiderohet se ka qenë me hamendje, gabimisht apo gënjeshtër”[25].

Po çka do të thoshte Subkiju sikur të jetonte deri në kohën tonë dhe ta shihte zhvillimin e madh që e arriti astronomia?!

Prof.Shakiri në studimin e vet përmend se prof.Muhamed Mustafa El-Meragi, dijetari i njohur i kohës së vetë i cili ishte në pozitën e Shejhu-l-Ez’herit, ka mbajtur të njejtin mendim si të Subkijut kur ka qenë kryetar i gjykatës supreme të sheriatit, gjegjësisht se dëshmia e njerëzve nuk duhet të pranohet nëse llogaritja e mohon mundësinë e parjes së hënës me sy. Prof.Shakir thotë:”Unë dhe disa kolegë e kundërshtuam mendimin e profesorit të shquar, por unë tash pohoj se ai ka patur të drejtë dhe shkoj edhe më larg se ai duke thënë se është obligim të konstatohet dalja e hënës së re sipas llogaritjes në të gjitha rastet, me përjashtim të atyre që nuk mund të njohtohen për këtë gjë”[26].

 

TË VËRTETA QË DUHET TË MIRRATOHEN ME PËLQIM

 

Unë, edhe përskaj asaj se e preferoj mbështetjen e llogaritjes, së paku për të mohuar e jo për të konfirmuar, si që përmenda, duhet të konfirmojë tre të vërteta përkitazi me të cilat nuk duhet të ekzistojë kontest:

Epara:Përkitazi me këtë çështje-pra konstatimin e fillimit të muajit-, tekstet dhe dispozitat fetare janë fleksibile dhe jo të kufizuara, ndërkaq polemikat e dijetarëve në këtë rast, janë lehtësim dhe mëshirë për muslimanët.Kështu, kush e konstaton fillimin e muajit me dëshminë e një apo dy njerëzve të drejtë, apo ven kusht që këtë ta dëshmojnë një grup i madh njerëzish, ai nuk është larguar nga qndrimi i disa juristëve islamë me peshë, bile kush e mbështet llogaritjen, atij i kanë parapri tjerë nga gjeneratat e para dhe e ka argumentin e vet. Për këtë, nuk bën të injorohet ai i cili bazohet në njërin nga tre qëndrimet e përmendura, edhe nëse mendon dikush se mendimi i tillë është i gabuar, sepse rregulli është i qartë:”Nuk injorohen qëndrimet në çështjet diskutabile”.

E dyta:Gabimi në çështjet e këtilla falet.Kështu, nëse dëshmitari i cili dëshmon se e ka parë hënën e muajit Ramazan apo të muajit Sheval, gabon dhe, si rezultat i kësaj, njerëzit agjërojnë një ditë të muajit Shaban apo e hanë një ditë të muajit Ramazan, Allahu ka fuqi t’ua falë gabimin dhe i mësoi që të luten me fjalët:<<Zoti ynë, mos na dëno nëse harrojmë ose gabojmë!>>[27].

Bile edhe nëse gabojnë në konstatimin e daljes së hënës së muajit Dhu-l-Hixhe ashtu që në A’rafat qëndrojnë ditën e tetë apo të dhjetë të këtij muaji, e jo ditën e nëntë, në fakt, tretmani është i njejtë, pra haxhi i tyre është valid dhe i pranuar, sikur që theksoi shejhu-l-islam Ibën Tejmije dhe tjerë.

E treta:Orvatja për unijisimin e muslimanëve në agjërim dhe bajram, si dhe në festat dhe ritualet tjera, është kërkesë e përhershme nga e cila nuk duhet hekur dorë dhe dëshpruar e as që duhet pushuar së hekuri pengesat që dalin në këtë rrugë.Mirëpo, është obligim që të konfirmohet dhe mos të lehet pas dore në asnji mënyrë: fakti që, ne edhe nëse nuk mund të realizojmë unitet të plotë të vendeve të ndryshme të muslimanëve në gjithë botën, më së paku duhet të mundohemi që të realizojmë unitet të pjesërishëm, në veçanti, në mes muslimanëve që jetojnë në një vend.

Ne nuk duhet të lejojmë që banorët e një vendi apo një qyteti, të mos jenë unik, ashtu që një pjesë të agjërojnë një ditë me atë se është prej muajit të Ramazanit, ndërkaq tjerët mos e agjërojnë të njejtën ditë me pretekst se është prej muajit Shaban.Ndërkaq në mbarim të muajit, një grup të agjëron e grupi tjetër ta feston bajramin.Kjo nuk duhet toleruar.

Është e ditur mirë se gjykimi i pushtetarit apo vendimi i organeve kompetente e pezullon mospajtimin në çështjet diskutabile.Për këtë, nëse organet legjitime kompetente në një vend islam-si gjykata e lartë, zyra e fetvasë, kryesia e çështjeve fetare apo ndonji institucion tjetër- marrin vendim se duhet të agjërohet apo mos të agjërohet, muslimanët e atij vendit duhet t’i zbatojnë vendimet e këtilla, sepse zbatohet një çështje legjitime edhe nëse dallon nga ajo që është konfirmuar në një vend tjetër.Kjo, ngase vendimi i organeve kompetente në këtë rast e ka preferuar mendimin sipas të cilit:çdo vend të veçanti duhet ta konstatojë daljen e hënës së re.

I dërguari i Allahut s.a.v.s. ka thënë:”Agjërim për ju konsiderohet dita të cilën e agjëroni, dhe mbarim i agjërimit për ju është dita në të cilën nuk agjëroni”[28], ndërsa në një version tjetër qëndron:”Mbarim i agjërimit tuaj është dita kur nuk agjëroni, dhe kurban bajrami është ditën kur ju e festoni atë”[29].Ebu Davudi këtë hadith e transmentoi nën titullin:”Kapitulli:Nëse njerëzit gabojnë në konstatimin e daljes së hënës”.

Imam Hatabi thotë:Hadithi flet për atë se gabimi nuk u quhet njerëzve për çështjet diskutabile.Kështu, nëse njerëzit e ndonji vendi e presin daljen e hënës, por e shohin hënën vetëm pas ditës së tredhjetë të muajit ashtu që ata agjërojnë tredhjetë ditë të plota, mirëpo pastaj kuptojnë se muaji ka qenë njëzet e nëntë ditë, agjërimi dhe bajrami i tyre janë valid dhe ata nuk kanë ndonji mëkat apo barë.Kjo vlen edhe për gabimin që mund të bëhet në haxh nëse e gabojnë ditën e A’rafatit.Ata nuk obligohen ta përsërisin dhe u vlejnë edhe kurbanat që i kanë therur.Kjo është lehtësim nga Allahu xh.sh. dhe butësi për rrobërit e Vet.

 

Dhe lutja jonë e fundit është se falenderimi i plotë i takon vetëm Allahut, Zotit të botëve.

 

Prej arabishtes: Bashkim Aliu